İngiliz hukuk sistemi Kıta Avrupası hukuk sisteminden farklı bir sistem olmakla birlikte günümüzde ülkemizde Türk şirket ve kurumlarının taraf olduğu birçok işlemde yaygın olarak kullanılmaktadır. İngiliz hukuk eğitimi ise doğal olarak Türk hukuk eğitiminden farklılaşmaktadır.

İngiliz Hukukunu Türk Hukuk sisteminden ayıran en önemli fark bizdeki gibi yazılı bir anayasa bulunmamasıdır. İngiliz hukuk sistemi Parlamento veya mahkemeler tarafından alınmış kararlardan oluşur. İngiliz mahkeme hiyerarşisi 5 seviyeden oluşur:

-Supreme Court (eski adıyla House of Lords) ve Judicial Committee of the Privy Council

-Court of Appeal

-High Court

-Crown Court and County Courts

-Magistrates’ Courts and the Tribunals Service

Solicitors Regulation Authority (SRA): SRA İngiliz hukuk sisteminin temel taşlarından biridir. İngiltere ve Galler'deki tüm avukatları ve çoğu hukuk firmasını denetler. Halkın korunması önceliği ile avukatlar ve hukuk firmalarının standart  şartları karşılayıp karşılamadığını kontrol eder ve denetler. Kurallara uymayan veya müvekkilerine dürüst davranmayan avukatlara karşı önlem alır ve kamuoyunda avukatlık mesleği için tam güven sağlamayı hedefler.

SRA hukuk eğitimi veren kuruluşların uymaları gerekli akademik eğitim programı ve sonrasındaki işbaşı eğitim standartlarını belirler ve aynı zamanda hukuk eğitimi veren üniversitelerin performanslarını izler. Etik sorunlar, yasalar ve düzenlemeler konusunda avukatlara rehberlik sağlar. SRA yetki almış tüm Avukatların sicil kaydını tutar.

2 Farklı Eğitim

İngiltere’de hukuk eğitimi ikiye ayrılıyor.

Qualifying Law (“LLB”: Legum Baccalaureus/ Bachelor Degree of Law) Non-qualifying Law (“BA Law”: Bachelor Degree of Art with Law)

BA Law, hukuk ve yasal alanlara ilgisi olan ancak geleneksel hukuk eğitim yolunu takip etmek istemeyen öğrenciler için alternatif bir yol (örneğin akademisyen olmak isteyenler) olarak ortaya çıkmıştır. BA Law yolunu seçmiş olan kişiler mezun olduktan sonra Solicitor ya da Barrister ünvanı ile çalışma hakkını kazanamazlar ve yüksek hukuk eğitimi (“LLM”: Legum Magister/Master of Laws) veren okullara devam edemezler. Ancak, BA Law ünvanı ile mezun olduktan sonra kararları değişirse, GDL (Graduate Diploma in Law) eğitimini tamamladıktan sonra Legal Practice Course (“LPC”) ve Bar Vocational Studies (“BVS”) eğitimi veren okullara başvurma hakkı kazabilirler.

“GDL”: Hukuk Dönüştürme Kursu, Solicitor veya Barrister olarak çalışmak isteyen LLB dışında lisans eğitimi almış kişiler için bir lisansüstü hukuk dönüşüm kursudur.

LLB: Eğer kişi solicitor ya da barrister olarak kariyer yapmak istediğine emin ise, LLB yolunu seçmelidir. LLB eğitimini tamamlayıp mezun olduktan sonra LPC (Solicitor Qualification) veya BVS (Barrister Qualification) eğitimi veren okullara başvuru yaparak hukuk eğitimlerinin akademik bölümüne devam edebilirler.

Solicitor ve Barrister Farkı

İngilterede avukat (lawyer) terimi, lisanslı bir hukukçu olarak hukuki tavsiye vermeye yetkili kişiler için kullanılan genel bir terimdir. Bu tanıma solicitor ve barristerlar dahildir.

Solicitorlar; bireyler, özel şirketler, kamu sektörü kuruluşları veya diğer gruplar olabilecek müvekkillere hukuki destek, danışmanlık, tavsiye ve hizmetler sağlar. Hukuk bürolarında, ticari kuruluşlar içinde veya hükümette hukuk hizmetlerinde çalışabilecekleri gibi kendi adlarına çalışarak mülk, aile veya finans gibi belirli hukuk alanlarında uzmanlaşabilirler.

Barristerlar ise, bireyleri veya kuruluşları daha çok yüksek mahkemelerde olmak üzere mahkemelerde temsil eder, hukukun önemli noktalarını araştırır ve müvekkillerine davaları hakkında tavsiyelerde bulunur. Birçoğu bürolarda serbest meslek sahibi iken, diğerleri Kraliyet Savcılık Servisi (CPS) ve Devlet Hukuk Servisi (GLS) dahil olmak üzere devlet dairelerinde veya kurumlarında çalışmaktadır.

LLB

LLB eğitimi 3 yıllık bir eğitimdir. Her yıl 120 kredi ve toplamda 360 kredi alarak şekilde mezun olunabilir. İlk iki yıl 100 kredi zorunlu ders, 20 kredi ise o yıla ait seçmeli dersler listesinden seçilebilir. Başka bir bölümden seçmeli de olsa ders alınamıyor. Son sınıf dersleri arasında ise zorunlu ders olmayıp gelecekte uzmanlaşmak  istenilen alanı tanımak üzere şans veriliyor ve seçmeli dersler arasından  seçme özgürlüğü tanınıyor.

LLB eğitiminin ilk yılı Level (seviye) 4, ikinci yılı Level 5, üçüncü yılı ise Level 6 olarak adlandırılıyor.

Bir akademik yıl içinde her gün ders olmayabiliyor, her ders için bir gün seçiliyor ve o ders ile ilgili lecture (amfide tüm öğrencilerin katıldığı ders) yapıyor, lecture öncesinde veya sonrasinda daha küçük sınıflarda Group Sessionlar / Tutorial’lar (grup dersleri)  oluyor. Lecture’lara katılmak zorunlu olmamakla beraber çoğu dersin tutorial’ına devam zorunluluğu var. Devam zorunluluğu olmasa bile derse katılım önemlidir. Yıl sonu final sınavında sınırda bir not (47-49 arası) alınması halinde  eğer öğrencinin derse devamı yüksek ise dersten geçmek mümkün olabiliyor.

Genel olarak çoğu ders 40% essay ve 60% final sınavı olarak notlanıyor. Genel olarak ders geçme notu 50 olmakla beraber bazı dersler için 60 olabiliyor. Essay teslimleri ilk dönem sonunda aralık-ocak aylarında yapılıyor, final sınavları ise mayıs ayında gerçekleşiyor.

Essay veya final sınavdan geçer not alınamadığı durumda ikinci sınav hakkı veriliyor ancak bu tekrar hakkında alınacak not en yüksek 50 olarak kayda geçiyor. Diğer bölümler için var olmakla birlikte hukuk dersleri yaz okulunda verilmiyor. Ağustos ayındaki tekrar sınavlarından geçer not alınamadığı taktirde aynı ders zorunlu olarak bir sonraki yılın  programına giriyor ve o yılın zorunlu derslerinden bir tanesi bir sonraki yıla aktarılıyor.

Zorunlu derslerin essay veya final sınavından 3cü deneme de geçilemediği taktirde SRA kuralı gereği LLB ünvanı ile mezun olma hakkı kaybedilerek BA Legal ünvanı ile mezun olunuyor, ancak bu durumda dahi mezun olabilmek için o dersin dördüncü ve son deneme de verilmesi gerekiyor. Üç deneme de geçme kuralında ilk yıl birinci deneme yazın girilen kurtarma sınavı ikinci deneme ve bir sonraki yıl 3. Deneme olarak değerlendiriliyor.

Tüm final sınavlarına en fazla 5 adet A4 kağıdı üzerine kendi el yazınızla yazılmış notlar kabul ediliyor. Notlarınız her sınava girmeden önce kapıda inceleniyor. Kağıt üzerinde soruya hazır cevap olarak yazılabilecek şekilde cümlelerin olmaması gerekiyor. Daha çok bullet point (ana başlıklar) şeklinde hatırlatıcı notlar ve case (dava dosyası) isimlerini yazman bekleniyor. Sınav salonuna hiçbir elektronik alet kabul edilmiyor.

Essayler önceden verilen bir soru üzerinden genelde 1 ay içinde teslim şeklinde oluyor. Essaylerde bir avukat gibi konu hakkında tartışmanız ve yorumlamanız bekleniyor, konu hakkında açıklama veya background bilgisi vermeniz istenmiyor. Genelde referans olarak OSCOLA sistemi kullanılıyor. Essayin sonunda kullandığınız tüm makale ve kitapların detayları yazmanız gerekiyor. Genelde Google, Wikipedia gibi kaynaklardan alıntı yapamıyorsunuz. Teslim zamanında University of Westminster sitesine girip ilgili başlığın altından internet üzerinden teslim ediyorsunuz, burada üniversitenin yazılımı “turnitin” otomatik olarak plagiarism (intihal) yapıp yapmadığınızı kontrol ediyor. Aynı zamanda essayinizi Word dosyası olarak upload etmeniz isteniyor, eğer üzerinde uğraştığınız süreyi gösteren kısımda süre az çıkar ise ve notunuz çok yüksek ise, önce non-formal bir toplantıya bilgisayarınızla gelip essayi yazdığınıza dair kanıtlar isteniyor. Eğer informal toplantıda heyeti ikna edemezseniz 5 kişilik bir heyet ile formal toplantıya çağırılıyorsunuz, bu toplantıda başarılı olursanız notunuz geçerli oluyor, başarılı olmaz ise, o dersten otomatik olarak kalıyorsunuz.

Notlar 100 üzerinden, ancak LLB eğitiminde genelde 70’ten fazla not alan olmuyor. 70 üzeri not almak mucize gibi, çok zor.

Level 4 zorunlu dersler:

Contracts: Law and Practice Criminal Law Law: Policy and Practice Public Law Tort Law

Seçmeli dersler:

Criminal Justice: Crime and Punishment

Introduction to Business Law

Introduction to Legal Practice

Introduction to Rights and the Law

Islamic Law in Context

Law and Social Media

Mooting and Advocacy

People Culture and Property

Race and the Law

The Portrayal of Justice: Screen Representations of Law and Lawyers

Level 5 zorunlu dersleri:

Equity and Trusts EU Law Land Law 21st Century Law

Seçmeli dersler:

Adjudication and Alternative Dispute Resolution

Child Protection Law and Policy

Consumer Law

Criminology and the Law

Housing Law

Introduction to Human Rights Law

Law and Culture

Law and Mental Health

Law and Social Justice

Law and Sport in Contemporary Society

Legal Psychology

Legal Theory and Diversity

Medical Law and Ethics

Rethinking Criminal Justice

The Psychology of Legal Practice

Work Placement in a Legal Setting

Level 6 dersleri:

Advanced Criminal Law Commercial Law Company Law Competition Law Criminal Procedure and Evidence Disability Law Dissertation in Law Employment Law Entertainment Law Environmental Law Family Law and Family Justice Gender, Sexuality and Critical Legal Perspectives Human Rights: Idea, Law and Practice International Law and Global Justice Law of Intellectual Property Law of International Trade Media Law New Legal Thinking, Theory, Philosophy and Justice Race, Gender, Sexuality and the Law Religion, Law and Society Sustainability Law and Policy

*University of Westminster Law School’dan örnek alınmıştır.

LPC (Legal Practice Course)

İngiliz hukuk eğitiminin akademik olarak son bölümü olan LPC iki bölümden oluşuyor; Aşama 1 ve Aşama 2.

Aşama 1’de verilen derslerin tümü LPC moderator okullarında aynı ve SRA’in zorunlu tuttuğu dersleri içeriyor. Bu derslerin essay ve sınavları okuldan okula değişiklik gösterebiliyor. Aşama 2’ye geçebilmek için Aşama 1 derslerinin tümünün geçilmesi gerekiyor.

LPC eğitimi okullarda verilmekle birlikte essay ve sınavlar kişiyi gelecekte iş ortamında yapacağı ya da sorumluluk alacağı görevlere hazırlıyor. Sınavlar kitap ve notlar açık olarak yapılıyor, adayın önündeki tüm notları ve kitabı bilmesi bekleniyor. Eğitim sırasında bir büroda genç bir avukatın yapması beklenen görevler uygulamalı olarak öğretiliyor, sınavlarda ise kanun veya maddeler hakkında bilgi veya açıklama istenmiyor. Sınav soruları olarak verilen bir kaç dosya üzerinden bir genç avukat olarak konuyu tartışması, dava ile ilgili gerçekleri sıralaması ve ne gibi adımlar atacağı ve müvekkiline nasıl bir tavsiye vereceğini anlatması isteniyor.

Dersler haftanın 3-4 günü sabah 9’da başlayıp akşam 5’e kadar sürer ve devamlılık tüm lecture ve group sessionlar için çok önemli. 100% e yakın devamlılık bekleniyor. Katılamadığınız group sessionları içinde daha sonra hocadan group session’da dağıtılan kağıtları alabilirsiniz. Lecture ya da group sessionların tekrarı olmuyor.

LLB ve LPC aynı binada veriliyor. LLB okuduğum yıllarda okulda valizli öğrenciler görürdüm başta anlamazdım, seyahate çıkacaklarını düşünürdüm. LPC ye başladığımda hemen gerçeği anladım. LPC’de her gün 2-3 farklı derse katılmak zorundasın ve tüm kitap, not ve ders materyalleri yanında olmak zorunda, çok fazla, büyük ve ağır oldukları için valizle taşımak zorunda kalıyorsun.

Aşama 1 eğitimi:

Core Practice Areas of Business Law and Practice, Criminal and Civil Litigation and Property Law and Practice Professional Conduct and Regulation, Wills and Administration of Estates, Solicitors Accounts and Taxation Skills – Practical Legal Research, Interviewing and Advising, Writing, Drafting and Advocacy

LPC eğitiminde bazı derslerin sınavları uygulamalı olarak yapılıyor. Örneğin Advocacy dersinde verilen bir dava dosyası için bir haftalık hazırlanma süresi sonrasında öğrencinin kürsüde kamera karşısında davasını tartışması ve savunma yapması bekleniyor. Criminal Law dersinde ise, bir hafta öncesinden bir vaka veriliyor ve sizi prosecutor (savcı) veya defense (savunma) takımına yerleştiriyorlar. Ya davayı açan taraf olarak konuşuyorsunuz yada dava açılan kişi için savunma yapmanız bekleniyor. Herkes aynı gün farklı saatlere dağıtılmış şekilde sınava giriyor ve kendi sınıfınızdaki kişilerle farklı grup ve saatlere yerleştiriliyorsunuz. Üniversite içinde bu tarz sınavlar için bir oda var orada kürsü önüne geçip bir öğretmen eşliğinde kameraya alınıyorsunuz. İkinci aşama da open book sınava katılıyorsunuz.

Benzer şekilde Wills and Administration dersinde ise, bir hafta önceden hayali bir kişi hakkında çok kısıtlı bilgi veriliyor, sınav günü sınav odasında farklı saatlerde yalnız olarak dışarıdan gelen bir aktör (müvekkiliniz) ile bir masaya oturuyorsunuz ve bir hoca gözetiminde ona doğru soruları sorarak miras davası konusunda yardımcı olmaya çalışıyorsunuz. Vasiyet olarak ne bırakılmış, kim tarafından hangi yöntem ile bırakılmış, geçerli bir vasiyet mi gibi sorular sorarak müvekkilinizin durumunu doğru anlamanız ve görüşme süresi sonunda da ne kadar vergi ödemesi gerektiği, vasiyetten neleri üzerine alabileceği konularında hukuki tavsiye de bulunmanız bekleniyor. Bu odadaki görüşmeler kamera ile kayıt ediliyor. Bu sınavdan önce vasiyette neler bırakıldığına dair hiçbir bilgi verilmiyor.

LPC sınavları da open-book şeklinde yapılıyor, LPC’de slide’lar, group session egzersizleri ve sorular önceden veriliyor ve senden onları düzenli dosyalaman ve saklaman bekleniyor. Dosya ve kitaplarla sınava girebiliyorsunuz ancak başka bir materyal sokmanız yasak. Sınavlar genelde 3-4 saat sürüyor. SRA’in tüm sınav ve essay’ler için belli kriter ve kuralları var ve üniversiteler bu kurallara uymak zorundalar.

Business Law dersi de essay ve sınav olarak veriliyor.

Bussiness Law LPC’nin en zor ve en çok kriteri olan ders, benim olduğum sene dönemin 65%’i sınavlardan kalmıştı. Genelde Business Law group sessionlarında daha önceki dönemlerden insanlar görebiliyorsunuz. Daha önceki dönemden veremediğin sınav olursa bir sonraki senenin derslerine katılabiliyorsun.

Sınavlar ücretsiz, ancak üçüncü deneme hakkına ulaştığınızda 100 pound civarında bir para ödemek zorunda kalıyorsunuz.

Business Law ve Drafting sınavları genelde 2 gün arayla yapılıyor ve birbiriyle bağlantılı sınavlar. Business sınavı önce oluyor, eğer sınava girmezseniz drafting sınavına da otomatik olarak giremiyorsunuz. İki sınava da aynı sınav döneminde girmek zorunlu. Drafting sınavında verilen sözleşmeler üzerinde gerekli gördğünüz değişiklikleri yapmanız veya değiştirilmek istenen maddeler söylendi ise o maddeleri yeniden yazmanız bekleniyor. Her sınav sonunda birkaç çoktan seçmeli soru da oluyor.

Aşama 2 eğitimi:

Seçmeli dersler ikinci dönemde sadece 8-10 haftalık bir eğitim olarak veriliyor. Seçmeli ders listesinden 3 ders seçmek zorunlu ancak derslerin birbirleriyle bağlantılı olması gerekiyor. Genel olarak birbiriyle bağlantısı uzak derslerin birlikte alınmasına izin verilmiyor. Uyumsuz ders seçimleri yapmak istemesi durumunda öğrenci, danışmanı ile bu dersleri neden seçtiği ve nasıl bir bağlantı kurduğunu anlatacağı bir görüşme yapmak ve ikna etmek zorunda ve ancak danışman onayı halinde düşündüğü seçimi yapabiliyor. Bazı dönemler derse talep azlığı veya eğitmen eksikliğinden dolayı her ders açılmayabiliyor. Seçmeli ders sınavları sadece eğitim sonunda ve açık-kitap şeklinde bir kere yapılıyor. Elective derslerin SRA kurallarına uygun olması gerekmiyor.

Private client electives:

Family Law Personal Injury and Clinical Negligence Immigration Law Housing Law Employment Law

Commercial electives:

Commercial Litigation Private Acquisitions Entertainment and Media Commercial Property Commercial Law

*University of Westminster Law School’dan örnek alınmıştır.

LPC den mezun olduktan sonra her ‘avukat adayı’nın “training contract” adı altında 2 yıl zorunlu staj yapması gerekiyor. Bu zorunlu staj sadece İngiltere ve Galler Avukatlık Denetleme ve Düzenleme Kurulu – “Solicitors Regulation Authority (SRA)” tarafından traning contract verme onayı almış sınırlı sayıda hukuk büroları tarafından verilebiliyor. Dört değişik hukuk alanında işbaşı tecrübe kazanılmasını şart koşan bu süreç tamamlandıktan sonra yasal olarak baroya kaydolma hakkı kazanıp, avukat ünvanı ile çalışma hakkı kazanılıyor.

Bar Vocational Studies (BVS)

Yeni sistem değişikliğiyle LLB sonrasında Barrister olarak kariyer yapmak isteyen öğrenciler için BVS programı birçok alternatiflere sahip hale geldi. İngiltere’de barrister olabilmek için şart olan baroya davet alma hakkı zorunlu derslerin tamamlanması sonucunda kazanılabiliyor. Ancak öğrenci isterse iki seçmeli ders alarak “Specialist Practice Component” da alabilir veya yüksek lisans tezi yazmayı tercih edebiliyor.

Zorunlu dersler BVS’nin belirlediği dersleri içeriyor ve bu derslerin ödev ve sınavları okullara göre değişiklik gösterebiliyor.

BVS (LPC gibi), LLM’den farklı bir eğitim sistemi olup, kişiyi iş hayatında mahkemede sorumluluk alacağı görevlere hazırlıyor. Hem ezberleyerek öğrenmeye dayalı sistem kullanılıyor hem de bazı sınavlara kitaplar ve notlar açık olarak girilebiliyor. Açık kitap dahi olsa tüm notların ve kitap içeriklerinin bilinmesi bekleniyor. Sınavlar dava dosyası üzerinden tartışma şeklinde yapılıyor.

BVS eğitim programı LPC ile çoğunlukla ayni dersleri içermesine rağmen bazı dersler farklılaşıyor. Özellikle Professional Conduct and Regulation, Wills and Administration of Estates, Solicitors Accounts and Taxation gibi dersler bu programda alınmıyor. BVS/BPTC programında advocacy ve law of evidence derslerine daha çok ağırlık veriliyor. LPC programına benzer olarak advocacy ve conference skills sınavları bir davanın kamera karşısında tartışılması ve gerçek bir aktörün çapraz sorgusu ve bir müvekkil görüşmesi şeklinde yapılıyor.

BVS haftalık ders programında ortalama üç gün ders olmasına rağmen her bir ders için aşağı yukarı 6-8 saatlik bir hazırlık/ön çalışma gerektiğinden ders olmayanlar günlerde yoğun bir çalışma ile geçiyor.

Zorunlu dersler:

Advocacy Civil Litigation and Dispute Resolution Criminal Litigation Evidence & Sentencing Professional Ethics Opinion Writing Legal Research Drafting and Conference Skills

Seçmeli dersler:

Advanced Criminal Advocacy Advanced Civil Advocacy Family Law Free Representation Unit: Employment Free Representation Unit: Social Security Crown Court Practice Fraud & Economic Crime Company & Insolvency Employment Law & Practice Employment Tribunal Advocacy & Practice International Commercial Arbitration International ADR International Commercial Trade Clinical & Professional Negligence Mental Capacity & the Court of Protection Judicial Review

*City University of London Law School’dan örnek olarak alınmıştır.

SQE

Uzun yıllardır zorlu bir süreç olmasına rağmen özellikle son iki yıldır Brexit ve Covid-19 etkisi ile LPC eğitimini tamamlamış öğrenciler “training contract” bulmakta ve avukat olmak için gerekli süreci tamamlamakta zorluklar yaşamaktadır. Bu sorunun yaygınlaşması nedeni ile SRA avukat adaylarının önünü  açacak alternatif bir düzenlemeyi hayata geçirdi. Bu düzenleme ile SRA training contract için iş olanaklarının çok zor ulaşılır ve az olmasına çözüm bulmak ve avukat olmak isteyen kişilerin eğitim maliyetini düşürerek hukuk mesleğini daha erişebilir hale getirmeyi amaçlıyor.

1 Eylül 2021’den itibaren geçerli olacak bu alternatif avukat adaylarının 2 aşamalı bir sınavdan geçmek ve bazı diğer şartlara uymak koşulu ile avukatlık hakkı kazanmasını destekliyor. Böylelikle gelecekte LPC gibi okul eğitimlerine gerek duyulmayacak.

“Solicitor Qualification Examination (SQE)” -  Avukat Yeterlilik Sınavı olarak adlandırılan bu yeni düzenleme ile tüm avukat adayları, hangi yoldan giderse gitsinler, LPC eğitimi almaksızın yeterlilik sınavına girerek akademik süreci tamamlayabilecekler.

Bu sınav SQE 1 ve SQE 2 olarak ikiye ayrılıyor. SQE 1’de hukuk eğitimi boyunca verilen tüm yasal bilgilerden sınava giriliyor, SQE2 sınavı ise LPC eğitimine benzer şekilde yasal beceriler üzerinden oluşan sorulardan oluşuyor. SQE1’den geçmeden SQE2 sınavına girme hakkı kazanılamıyor.

Bu sınavın iki kısmından geçtikten sonra eğer bulunabiliyorsa bir “training contract” veya SRA’in kabul ettiği iş tanımında ve bir solicitor yanında tam zamanlı 2 yıl çalışmış olman bekleniyor. Bu düzenleme sayesinde hukuk büroları yanısıra yurt içi veya dışında herhangi bir işyerinde bir İngiliz solicitor gözetiminde yapılacak 2 yılllık çalışma da yeterli sayılacak.

Avukatlık hakkını kazanabilmek için aynı zamanda bir avukat olarak dürüstlüğünüzü, bilgi ve becerilerinizi ölçen karakter ve uygunluk testlerinden de geçilmesi gerekiyor.

1 Eylül 2021’den önce LPC eğitimine kayıt olmuş veya mezun olmuş adaylar da “training contract bulamamaları durumunda sadece SQE2 sınavını alarak bu yolu seçebilecekler veya 2032 yılına kadar eski yoldan devam edebilecekler.